سیامک محمدی

در ایام سالروز تأسیس شورای نگهبان، باید یاد و نام امام راحل و عظیم‌الشأن را گرامی بداریم و به روح ملکوتی معمار کبیر انقلاب اسلامی، درود بفرستیم که اگر نبود، دغدغه‌های شرعی و قانونی، جایی در اداره کشور نداشت.پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام عظیم الشان، خبرگان قانون اساسی و نخبگان سیاسی با الگو گیری از نهضت مشروطه به درستی تصمیم گرفتند که به منظور صیانت از شرع مقدس و قانون اساسی نهادی را شکل دهند که وظیفه اصلی اش پاسداری از این دوموضوع مهم باشد و بر همین مبنا شورای مقدس نگهبان در قانون اساسی لحاظ شد و این نهاد مهم و حیاتی در ۲۶ تیرماه ۱۳۵۹ با۶ فقیه و۶ حقوقدان رسما فعالیت خود را آغاز کرداین نهاد که از جمله ارکان مهم نظام است به صورت فرا قوه‌ای و مستقل عمل می کند.بنابراین در ۲۶ تیرماه ۱۳۵۹ شورای نگهبان تکمیل و رسماً کار خود را آغاز نمود. به همین دلیل ۲۶ تیرماه سالروز تأسیس شورای نگهبان نام گرفت. از آن تاریخ تا به حال شورای نگهبان فراز و نشیب‌های بسیاری را از سر گذرانده است. این نهاد در تاریخ ۴۳ ساله خود چهار دبیر به خود دیده که مرحوم آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی از تیر تا آبان ۱۳۵۹ به عنوان دبیر موقت، آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی از آذر ۱۳۵۹ تا خرداد ۱۳۶۷، مرحوم آیت‌الله محمدی گیلانی از تیر ۱۳۶۷ تا تیر ۱۳۷۱ و دیرپاترین آنها، آیت‌الله احمد جنتی از تیر ۱۳۷۱ تاکنون (۱۳۹۶) بوده است.اصل نود و یکم قانون اساسی مقرر می‌دارد: «به‌منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی ازنظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آن‌ها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می‌شود.

شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز. انتخاب این عده با مقام معظم رهبری است.
شش نفر حقوقدان، در رشته‌های مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که به‌وسیله رئیس قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرف می‌شوند و با رأی مجلس انتخاب می‌گردند)).
لازم به ذکر است که نظام ما جمهوری اسلامی است و مردم سالاری دینی از دو اصل اسلامیت و جمهوریت مراقبت می‌کند.
اصل ۴ قانون اساسی درباره اسلامیت اصل ۵ درباره ولایت فقیه و اصل ۶ درباره جمهوریت است
از نکات قابل توجه قانون اساسی این نکته است که پاسداری از آرا مردم به شورای نگهبان سپرده شده است و در اصل ۹۹ قانون اساسی نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان، ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی بر عهده این نهاد است.
رهبر معظم انقلاب درباره اهمیت شورای نگهبان می‌فرمایند که بود و نبود نظام جمهوری اسلامی به بود و نبود شورای نگهبان وابسته است همچنان که رهبر کبیر انقلاب نیز می‌فرمودند اگر شورای نگهبان را حفظ نکنید سرنوشت شما، سرنوشت مشروطه خواهد بود. بنابراین گرامیداشت شورای نگهبان، گرامیداشت یک سرمایه برای اساس نظام اسلامی است.
پاسداری از رأی مردم با رعایت امانت، اعمال قانون است نه نگاه سلیقه‌ای و جناحی و شخصی و از این رو در این نظارت به سابقه اشخاص توجه می‌شود نه وابستگی حزبی و جناحی آنها.
در نظام جمهوری اسلامی ایران و در مدل شورای نگهبان یک مصوبه پیش از آنکه به قانون تبدیل شود باید توسط فقها و حقوقدانان مورد بررسی قرار گیرد و در صورتی که با شرع و قانون اساسی مغایرت نداشته باشد به قانون تبدیل خواهد شد.
یک تفاوت اساسی بین اغلب این نهادهای ناظر و شورای نگهبان در جمهوری اسلامی ایران، وجود دارد و آن این است که در اغلب موارد، این نهاد نقش دادگاهی دارد و تنها زمانی که نسبت به قانونی شکایت شود، این نهاد به آن رسیدگی می‌کند. بنابراین ممکن است قانونی مغایر با قانون اساسی باشد و هیچگاه هم در خصوص آن شکایتی صورت نگیرد؛ اما در جمهوری اسلامی ایران، شورای نگهبان نقش امضائی دارد، به بیان دیگر اگر مصوبه‌ای به تائید شورای نگهبان نرسد، اساسا به قانون تبدیل نمی‌شود.
نکته قابل ذکر و مهم این است که کاری که برعهده شورای نگهبان قرار داده شده یک کار کاملاً تخصصی و حقوقی است. این کار نیازمند پژوهش‌ها و اقداماتی برای پیش از بررسی مصوبات در جلسات شورای نگهبان، در حین بررسی و پس از آن است.
این نیازها سال ۷۶ در شورای نگهبان احساس شد. مقام معظم رهبری در دیداری که اعضای شورای نگهبان با ایشان در سال ۷۹ داشتند، فرمود که شورای نگهبان باید یک مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی قوی داشته باشد تا از جلسات شورای نگهبان پشتیبانی کند.
نخستین راهبرد تاسیس پژوهشکده شورای نگهبان بر اساس این فرمایش رهبری است که فرمود جلسات شورای نگهبان نیاز به بررسی و کارشناسی پیشینی دارد و باید قبل از آنکه مصوبه‌ای در جلسات شورای نگهبان بحث شود، جمعی از نخبگان، صاحب‌نظران و اثرگذاران در حوزه‌های حقوقی درباره میزان مغایرت یا عدم مغایرت آن مصوبه با قانون اساسی اظهارنظر کنند و آن اظهارنظرها در اختیار اعضای شورای نگهبان قرار گیرد.
اکنون مصوبه‌ای در جلسات شورای نگهبان مورد بحث و بررسی قرار نمی‌گیرد، مگر اینکه آن مصوبه به صورت پیشینی در پژوهشکده شورای نگهبان بررسی شده باشد. برای بررسی یک مصوبه در شورای نگهبان، جلسات متعددی در پژوهشکده برگزار می‌شود. تحلیل‌های علمی صورت می‌گیرد و این تحلیل‌ها مبنای بحث‌ در جلسات شورای نگهبان خواهد بود.
راهبرد دیگری که رهبری طراحی فرمود این بود که مشروح مذاکرات شورای نگهبان در اختیار عموم قرار گیرد. رهبری استدلال‌های جلسات شورای نگهبان را هم مورد توجه قرار دادند و فرمود که شما در جلسات‌تان استدلال دارید؛ این استدلال‌ها را برای مخاطبین تبیین کنید.
فرآیندی نیز برای این موضوع طراحی شد، اکنون مشروح مذاکرات جلسات شورای نگهبان در حال پیاده‌سازی و آماده‌سازی است. مشروح مذاکرات به تدریج در حال بارگذاری در سامانه جامع نظرات شورای نگهبان است که مردم به صورت برخط می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند.
استدلال‌های جلسات شورای نگهبان هم منتشر می‌شود. حدود ۱۵ روز بعد از اینکه مصوبه‌ای در جلسه شورای نگهبان مورد بررسی قرار می‌گیرد و اعضا نظرات نهایی خود را اعلام می‌کنند، این استدلال‌ها منتشر می‌شود.
لازم به ذکر است شورای نگهبان فیلتر دین، گلوگاه و نگهبان قانون اساسی است معتقدم اگر توده مردم و نخبگان از نحوه صیانت از مصالح و منافع مردم و قانون اساسی مطلع شوند، شورای نگهبان را خواهند ستود.

در عین حال، این شورا همواره مورد هجمه و تهدید ناجوانمردانه دشمنان قرار گرفته و اعضای آن نیز مورد تحریم استکبار جهانی قرار گرفته‌اند که البته این مدال افتخار اعضای شورای نگهبان است اما با وجود این همه فشار، شورای نگهبان با تلاش شبانه‌روزی، مایه سکینه و آرامش مردم و مسئولان و پاسدار قانون اساسی بوده است.
۲۶ تیر ماه سالروز تاسیس نهاد شورای نگهبان قانون اساسی بر عموم ملت مسلمان ایران و به ویژه ناظرین امین این شورا مبارک باد